DWT Suriname: Indonesian Writer Researches on Islam and Javanism among the Javanese

An interview with a Surinamese newspaper, De Ware Tijd, on my research on Islam and Javanism religions among the Javanese diaspora in Suriname. The Javanese Muslims are divided into two main groups, those who pray towards the west (the west-prayers) and those who pray towards the Mecca (the east-prayers). In the last few decades, a new religion emerged amidst the conflict between the west-prayers and the east-prayers–Javanism.

The article is in Dutch.

Indonesische schrijver onderzoekt islam en javanisme bij Javanen

Tekst Charles Chang

De Ware Tijd, woensdag 21 juni 2017

Hij heeft reeds drie boeken geschreven, waarvan de derde wordt verfilmd in Indonesië. Agustinus Wibowo’s topics gaan vooral over het leven op de grens tussen twee landen en hoe de mens zich daarin profileert. Zijn zoektocht naar antwoorden voor zijn vierde boek brengt hem naar Nederland, waar hij als Indonesiër automatisch de Surinaamse Javaanse diaspora tegenkomt. Wanneer hij hoort over de west- en oostbidders in Suriname en wat het javanisme inhoudt, raakt hij geboeid. Tijdens zijn twee maanden onderzoek in Suriname doet hij enkele markante ontdekkingen.

“Dat is het mooie van een travel writer, het levert antwoorden op je vragen,” zegt Wibowo(35) over zijn beroep. Als afgestudeerde voor computerwetenschap is dit een totaal ander beroep die hij uitoefent. Voorheen schreef hij als freelancer voor tijdschriften. Wibowo woonde voor drie jaren in Afghanistan waar hij de koran bestudeerde, maar vooral de lokale bevolking. Dit leverde hem ‘Blanket of Dust’ op, zijn eerste boek, over het leven in de oorlogszone. Zijn tweede boek bracht hem naar Centraal-Azië, waar hij in ‘Borderlines’ het leven beschrijft van volkeren die worden verdeeld door grenzen. Ook hier leert hij de lokale talen spreken, inclusief het Russisch. Zijn derde boek houdt hem thuis. In ‘Zero’ probeert hij antwoord te geven op de vraag hoe Chinezen in Indonesië het woord thuis interpreteren. “Dat ging meer vanuit mijn persoonlijke standpunt. Het wordt volgend jaar verfilmd en is ook mijn enige boek dat is vertaald in het Engels.”

Wibowo’s grootvader komt uit China. Als derde generatie Chinees in Indonesië, boeit hem de vraag van wat is Indonesië? “Landen zoals Sovjet Unie en Joegoslavië zijn uit elkaar gevallen, is het dan geen mysterie hoe de zeventienduizend eilanden bij elkaar kunnen blijven als één land? Indonesië is zo divers, waar zit dan de magie om het nationalisme te behouden ondanks verschil in geloof en gescheiden door grenzen? Als je kijkt naar de bewoners van West-Papoea: ze zien er anders uit dan ons en toch voelen ze zich ergens verbonden.”

Westbidders

Om antwoord te krijgen op zijn vraag, belandde hij in Nederland. “Veel Indonesische diaspora, waaronder leiders van separatistische bewegingen in ballingschap, wonen in Nederland. Ze mogen nu terugkeren naar hun vaderland, maar de meesten zijn na zoveel jaren ontworteld. Maar zo ben ik in contact gekomen met de Surinaamse Javanen in Nederland en ben ik doorverwezen naar Harriëtte Mingoen, een prominent en actief lid uit die gemeenschap. Van al haar gesprekken vond ik het onderwerp over de west- en oostbidders het meest interessant. Tijdens de vlucht naar Suriname nam ik ook de beslissing om het op religie te houden. Ik zou te breed gaan als ik ook immigratie en identiteit erbij zou nemen.”Eenmaal op Surinaamse bodem begintWibowo bij de eerste groep: de westbidders. Veruit de grootste religieuze groep onder de Javanen, maar het aantal is neemt af. Wie de achtergrond ervan weet kan de reden begrijpen. De westbidders bidden zoals hun voorouders dat deden in Indonesië met het hoofd gericht naar het westen, echter, in Suriname ‘hoort’ het de andere kant op. Wibowo: “Bij de westbidders ligt de focus vooral op het conserveren. Het nalatenschap van de voorouders mag niet verloren gaan, maar in feite weten ze niet precies wat ze doen. Ze kennen wel de woorden uit de koran, maar het Arabisch weten ze niet te lezen.

Al hun energie stoppen ze in het onthouden van de teksten tot in de kleinste details, en daarom zie je ook dat ze moeite hebben om een opvolger te vinden. Er is ook geen leerschool bij de westbidders en als ze iemand wegsturen voor studie van het geloof dan komt die terug als oostbidder! Je moet begrijpen dat de contractarbeiders geen geschoolde mensen waren. Er zaten dus geen religieuze leiders tussen, maar de mensen kenden de woorden wel en dat hebben ze letterlijk zo overgedragen.

Reformisten

Volgens de onderzoeker kwam in1911 in Indonesië een beweging op gang van leerlingen die naar Saoedi Arabië waren geweest voor de religieuze leer. Hun propaganda was om het geloof te zuiveren van alles wat niet-islam was, waaronder de cultuur. “Het zou dan best kunnen dat enkele van hunmeekwamen naar Suriname, want de immigratie heeft tot 1930 geduurd. In de latere jaren van de immigratie kwamen ook meer geschoolde mensen. Maar de groep puristen was klein, ze deden het ook in het geheim en hun gebedsrichting was naar het oosten.”

Op dit punt gekomen, gaat Wibowo nu over de andere groep: de oostbidders. Hij noemt ze de reformisten en de westbidders de traditionalisten. “De eerste reformisten wezen de mensen erop dat ze naar het oosten moesten bidden. Ze noemden zich Shabatul Islam (Vrienden van de Islam), maar ze waren radicaal. Veel aspecten die in hun ogen niet-islam waren, zoals ik al eerder zei over Indonesië, werden door hun verboden en daarom waren ze niet succesvol,” weet Wibowo.

“De enige plaats waar ze wel slaagden was Nickerie, omdat de vertegenwoordiger daar wat milder was. Vandaar dat Nickerie geen westbidders en cultuur meer heeft. Door de reformisten begonnen de mensen meer de koran te lezen en te bidden, maar ook bij deze groep was er sprake van gebrek aan kennis. Ze probeerden de mensen de juiste manier van het geloof te leren zonder de diepere betekenis ervan te weten. De echte opmars van oostbidders kwam vanaf 1950 met de komst van de Indonesiërs. Misschien is dit nog steeds zo, maar in die tijd werden zulke gasten met open armen ontvangen door de Javanen in Suriname.

Men wilde meer leren en keek tegen ze op. Zo kwam er een zekere Amir Siregar die de Stichting der Islamitische Gemeentenin Suriname (SIS) oprichtte. In de tweede helft van de jaren zeventig kwamen er beurzen vrij voor studie van de islam in Indonesië, maar er kwamen ook leermeesters hierheen. Niet alleen uit Indonesië maar ook uit Libië en Saudi Arabië. Het gebrek aan leermeesters werd hierdoor opgevangen, maar de organisatie ‘verloor’ de districten uit het oog waardoor er een vacuüm ontstond. Hierdoor zag een andere beweging de kans om daarop in te springen. Deze was radicaler.”

Dynamisch

Als Indonesiër weet Wibowo dat evenals in Suriname de traditionalisten in zijn land tot de grootste groep behoren. Dit is volgens hem de reden waarom Indonesië tolerant en modern in opvatting is in vergelijking met andere islamitische landen. Het is hem opgevallen dat de ngulons of westbidders niet alles van de islam begrijpen en dat omgekeerd, de ngiblats of oostbidders – die veel meer aan koranstudie doen – niet alles van de Javaanse cultuur begrijpen. “Vraag ze de betekenis van de slametan, niet iedereen zal het antwoord weten. Een ander fenomeen is dat er geen proces van creatie is bij de ngulons. Ze stoppen veel energie in behoud, maar als je de kern  filosofie erachter niet weet, dan kan je het niet veranderen. Terwijl in Indonesiëwe meegaan met de tijd, daar is het geloof dynamisch.”

Volgens Wibowo verliezen de westbidders hun leden eerder aan het christendom en javanisme dan aan de oostbidders. Het javanisme dat dichterbij hun beleving ligt, trekt meer aan. “De mensen herkennen zich in terug, aldus de schrijver. Een reden hiervoor kan liggen aan de Javaanse filosofie van sangkan paraning dumadi (oorsprong -bestemming – leven). Voor Wibowo is dit het vertrekpunt om te spreken over dit geloof: “Alles van de slametan is hieraan verbonden, het is de kern van de cultuur en religie.”

Javanisme

Zijn opmerkelijke statement is dat het javanisme hier is ontwikkeld als religie en niet zoals velen denken dat deze is meegebracht door de voorouders. “Het is in de jaren zeventig begonnen, met leermeesters vanuit de religieuze organisatie Parnatan Adat Djawa Rasul (PADRS). Het probleem bij de traditionalisten was dat ze niet alles konden verklaren waardoor de mensen meer overgingen op de cultuur voor de eigen identiteit. De tradities en rituelen werden al meegebracht uit Indonesië, alleen de liturgie moest nog worden ontwikkeld, en die werd gecreëerd in hoe de mensen het begrepen.” Volgens Wibowo is het javanisme een spectrum van hindoeïsme, boeddhisme en de islam met Javaanse waarden. Het verschil tussen de verschillende javanisme groepen is op welke waar de(n) ze de meeste nadruk leggen en hoeveel van de islamitische invloeden ze buiten houden.

 “Maar allen hebben het hoofdconcept van ‘waar je vandaan komt en waar je naartoe gaat’. Een concept dat ik tot mijn eigen verbazing hier heb geleerd.” Wibowo haalt enkele voorbeelden aan van de eerste stroming: “Een bekende voorganger ontkent de invloed van de islam maar hij spreekt wel van Adam en Eva. De PADRS begroet met sololohu ngalai wasalam en de bijeenkomsten in een sanggar (Javaanse gebedshuis) herken ik ook van de islam (moskee). Een sterke hindoeïstische kenmerk vind je in de Javaanse filosofie: zij geloven niet in leven na de dood. Voor hun is paradijs en hel het leven hier op aarde. Een keer ontmoette ik een westbidder kaum die sprak over reïncarnatie! Bij het javanisme is wel sprake van dynamiek. Ze veranderen en maken de gebeden logischer om het beter te laten begrijpen. Ik durf te zeggen dat in de toekomst wij uit Indonesië hier wat van kunnen leren. Vele van onze tradities zijn op de achtergrond geraakt of vervangen door de nieuwe ingevoerde religieuze waarden.”